In deze rubriek portretteren we een wetenschapper uit het Groene Hart. Vandaag: Floris Bikker uit Gouda, die als professor weet hoe belangrijk speeksel is voor onze mondgezondheid. Hij ontrafelt de functies van speeksel en zoekt naar behandelingen van patiënten met droge mondklachten, maar kiest als paraglider ook graag het luchtruim.
Kunt u in maximaal honderd woorden uitleggen wat uw vakgebied inhoudt?
,,Sinds 1 januari bekleed ik de leerstoel ‘Het belang van speeksel voor mondgezond’. Speeksel is meer dan water en heeft veel verschillende functies. Speeksel bevat bijvoorbeeld stoffen die wondgenezing versnellen, maar ook eiwitten die schadelijke micro-organismen uitschakelen. Daardoor hebben mensen met langdurig speekseltekort een verhoogd risico op gaatjes, gebitsslijtage en ontstekingen in de mond.” ,,Daarnaast ervaren patiënten problemen met praten, slikken en eten. Om speeksel beter te begrijpen en deze kennis toe te passen doe ik fundamenteel wetenschappelijk onderzoek in ons laboratorium bij ACTA (Academisch Centrum der Tandheelkunde Amsterdam, red.) en klinisch onderzoek bij mensen met een droge mond.’’
Hoeveel speeksel produceert een gezond mens?
,,Ruwweg 1 liter per dag. Overdag in rust produceer je ongeveer 0,25 tot 0,5 milliliter per minuut. Tijdens het eten gaat dit naar 1 tot 3 milliliter per minuut. Tijdens slaap is dat ongeveer 1 milliliter per uur. Kauwen en geur- en smaakprikkels leiden tot meer speeksel. Bovendien start de voedselvertering al in de mond; daar is speeksel voor nodig.’’
Hoe groot is het probleem van een droge mond?
,,Er zijn in Nederland meer dan 1 miljoen mensen met een droge mond. De oorzaken van droge mond zijn verschillend, maar de belangrijkste zijn de bijwerkingen van medicijngebruik, het Syndroom van Sjögren (een auto-immuunziekte, red.) en bestraling van het hoofd-halsgebied. Maar ook stress en te weinig water drinken kunnen leiden tot een droge mond. Droge mond komt vooral voor onder ouderen, met name door bijwerkingen van medicijngebruik.’’
Welke oplossingen zijn er als iemand problemen ondervindt door een droge mond?
,,Je kunt de speekselproductie op gang brengen door kauwgom te kauwen of door smaakvoller te eten.”
Vindt u dat speeksel voldoende aandacht krijgt bij mondhygiëne en mondgezondheid?
,,Nog niet. Ik zie het als mijn missie om echt iets aan het probleem van droge mond te doen. Ik zou graag willen dat het binnen twintig jaar is opgelost. Dit is een serieuze opdracht die ik niet in mijn eentje kan halen. Daarom werk ik nauw samen met collega-wetenschappers en medisch specialisten. Het is ook belangrijk tandartsen en patiënten goed te informeren over droge mond, de problemen én de oplossingen.’’
Hoe brengt u de tandartsen het belang van speeksel bij?
,,We leren tandartsen in opleiding wat het belang is van speeksel voor mondgezondheid. Ze leren hoe ze kunnen bepalen of iemand voldoende speeksel heeft. Ook laten we zien dat elastisch speeksel de mond beter bevochtigt dan waterig speeksel. Voor het meten van die elasticiteit heeft mijn collega Kamran een instrument ontwikkeld waarmee dit eenvoudig gemeten kan worden. Hierdoor worden speekselmetingen voor de tandarts toegankelijker gemaakt.’’
Hoe bent u zo geïnteresseerd geraakt in speeksel?
,,There’s always a woman involved! Mijn vrouw Naomi komt uit een tandartsgezin. Toen ik haar leerde kennen kwam van het één het ander. Speeksel is een geweldig veelzijdige vloeistof.’’
Waar richt uw onderzoek zich nu op?
,,We focussen ons nu op de wondhelende werking van speeksel. In kweekbakjes maken we een kras in het gekweekte weefsel, alsof het een wond is. We brengen daar histatine op aan. Dat is de stof in speeksel die voor wonddichting zorgt.”
,,We zien dat de cellen dan inderdaad richting de open ruimte van de kras naar elkaar toe groeien. Het mooie is dat we histatine ook kunstmatig kunnen produceren en gebruiken voor onderzoek.’’
Kunnen er ook medicijnen uit speeksel worden gehaald?
,,We zijn op de goede weg. We onderzoeken daarvoor de eiwitten in speeksel. Mogelijk helpt dit onderzoek in de ontwikkeling van nieuwe antibiotica’s. Verder werken we aan de ontwikkeling van tandpasta’s. Soms maken we exotische uitstapjes, zoals onderzoek naar vleesetende planten. De vloeistof in de kelken van die planten blijken op menselijk speeksel te lijken.’’
Waarom wilde u op de foto met uw toga alsof u wilt vliegen?
,,Iedereen kent het beeld van de professor in de toga. Een toga heeft een academische, maar onpersoonlijke uitstraling. Maar tegenwoordig mag je zelf de binnenvoering bepalen. Ik heb even gedacht aan een afbeelding van de strip Robbedoes, maar uiteindelijk heb ik gekozen voor een foto van mezelf tijdens het paragliden.”
,,Bij de paraglidersclub in Wijk bij Duurstede vliegen we vaak in Nederland aan de lier, maar vliegen in de bergen is toch echt het einde. Daarom gun ik mezelf twee keer per jaar een weekje paragliden in de bergen.’’
Wat heeft u met de strip Robbedoes?
,,Die lees ik al vanaf mijn jeugd. Ik houd van stripboeken. Ik vind het heel knap dat de tekenaars in één beeld een boodschap, sfeer of emotie kunnen overbrengen zonder gesproken tekst. In mijn onderwijs maak ik daar gebruik van. Sommige studenten luisteren vooral, terwijl anderen juist meer aandacht hebben voor de afbeeldingen op mijn presentatie.”
,,Ik heb gemerkt dat het soms lastig is om te luisteren én aandachtig naar de presentatie te kijken. Daarom vermijd ik lappen tekst en zoek naar afbeeldingen die zelf verklarend zijn, zoals in een strip. Zo wordt een complex verhaal makkelijker te verteren.’’
Wat is voor u de heilige graal?
,,Dat is het vinden een nieuwe stof om de speekselproductie langdurig te herstellen bij mensen met een droge mond.’’